VATAN HASRETİ BÖYLE BİR ŞEYMİŞ.. (ERZURUMLU KARA ZEHRA)

2007 yılıydı. Uzun bir kış mevsiminin ardından bahara kavuşmuştuk. Hangi gün olduğunu hatırlamıyorum. Gecenin ilerleyen zamanıydı .Telefonum aralıksız çalmaya başlamış, bu vakitsiz aramadan dolayı kısa süreli bir tedirginlik geçirmiş, telefonumu açınca da   yakın dostum Prof.Dr.Ali Kafkasyalı Hoca’nın sesiyle karşılaşmıştım.

Hoca, heyecanlı bir şekilde televizyonda yayında olan Seyfullah Türksoy’un sunduğu programı kesinlikle seyretmem gerektiğini söyledi.

Şaşkın bir şekilde televizyonu açıp  Ali Hoca’nın söylediği programı buldum. Seyfullah Türksoy yaşlı bir Azeri hanımla muhabbet ediyor, konuşmaların içinde ara sıra Erzurum kelimesi geçiyordu.

Programın başını izlemediğimden, olayın farkına varamamıştım ama, sohbet esnasında geçen Erzurum kelimesi beni heyecanlandırmıştı.

Neticede , Seyfullah Türksoy, programın sonunda Erzurumlu yetkililere bir takım sitemlerde bulunduktan sonra, Erzurum’a gönül verenlere bir sorumluluk yükledi ve konuyu kapattı.

 Konuyu tam kavrayamamıştım. Sabah erkenden uyanıp programın tekrarını izleyince tarihin bana bir sorumluluk yüklediğini anladım .

Olay kısaca şöyle gelişmişti. Seyfullah Türksoy, Bakü’de İpek Yolu isimli programı  yaparken Rayise Mürşidova  isimli bir Azeri hanımla tanışmış. Bu hanım, annesinin Erzurumlu olduğunu söyleyerek akrabalarını bulmak ve annesinin vasiyetini yerine getirmek için Türksoy’dan yardım istemiş.

Türksoy da yaptığı programla Rayise Hanım’ın sesini duyururken  Erzurum’da bir takım girişimlerde bulunduğunu ama, karşılık göremediğini vurgulayıp özetle bu sese kulak verecek Erzurumlulara sorumluluğu yüklemişti.

Bu programı izledikten sonra Türksoy’la iletişim kurmuş ve bu konuda nasıl yardımcı olacağımızı sormuştum.

Türksoy ,Rayise Hanım’ın ,annesinin vasiyetini yerine getirmek ve akrabalarını  bulmak için  Türkiye’ye  gelmek istediğini ama, maddi gücünün yetmediğini söyleyince konuyu anladım ve tereddütsüz bu görevi seve seve üstleneceğimizi söyledim.

İşlemler devam ederken biz de nasıl bir hikaye ile karşılaşacağımızı bilmiyorduk.

Kısa bir süre sonra  Rayise Hanım’ın anavatanı Erzurum’a gelmek için uçağa bindiği haberi ulaştı.

 Arkadaşlarımızla birlikte elimize aldığımız bir buket çiçekle misafirimizi karşılamaya Erzurum havaalanına gitmiş ,yolcular arasında Rayise Hanımı tanımamız zor olmamıştı. Kendisini “Öz vatanınıza hoş geldiniz !” diyerek karşılamış havaalanında duygusal anlar yaşamıştık.

Bizler bir an evvel Rayise Hanım’ı dinlemek istiyorduk. Bu arada  aklımıza,” Annesi kimdi,  Rusya’ya nasıl gitmişti , hangi mahallenin çocuğuydu , babası ne iş yapardı ,Erzurum’da yaşayan akrabaları var mıydı ?” gibi sorular geliyordu.

Anavatanı Erzurum’un toprağını öpen Rayise Hanım, mutluluktan uçuyor her karış toprağa hasretle bakıyordu.

Biz, onun hikayesini nasıl bir an evvel dinlemek istiyorsak o da bir an evvel annesinin hatıralarının olduğu mahalleyi görmek, akrabalarına kavuşmak istiyordu.

Rayise Hanımı Atatürk Üniversitesi’nin misafirhanesine yerleştirip, onu hanım kardeşlerimize teslim ederek sabah buluşmak üzere ayrılmıştık.

 Ertesi gün kahvaltı da   buluşup Rayise Hanımı dinledikçe vatan toprağının kutsallığını, memleket hasretini, özgürlüğü, kültürün önemini bir kez daha hatırlamıştık.

Rusların Erzurum’u işgal ettiği yıllarmış. Rayise Hanım’ın annesi Zehra ;  amcaları, kardeşleri, annesi ,babası  ve dedesiyle birlikte Veysi Efendi Mahallesinde mutlu bir şekilde yaşıyorlarmış.

Babası ticaretle uğraşan Zehra ,Veyis Efendi Cami’sindeki Kur’an kursuna gidip geliyormuş. Esmer tenli olduğundan dolayı da  mahallede “Kara Zehra” olarak biliniyormuş.

 Bu mutlu tablo Rusların Erzurum’u işgali ile sona ermiş. Mahalleyi basan Ermeni çeteleri ortalığı kan gölüne çevirmişler. Ailesi katliama uğrayan  Kara Zehra bu olaydan yaralı olarak kurtulmuş

Bu vahşeti gören Müslüman bir Rus subayı , sağ kalan Kara Zehra’yı kucaklamış , onu bir halıya sararak ortamdan uzaklaştırmış, yaralarını tedavi ettirdikten sonra Gürcistan’a götürmüş.

Gürcistan da, Kara Zehra’nın Müslüman Türk olduğu anlaşılır, başına bir hâl gelir düşüncesiyle onu Bakü’ye götürüp bir yetimhaneye vermiş.

Yetimhanede büyüyen Kara Zehra ,okula gidip gelirken kimsesi olmayan zengin bir Azeri hanım tarafından evlatlık alınmış.

Genç kızlık dönemine girince, taliplisi çıkan kara Zehra, Azeri bir savcı ile evlenmiş ve bu evlilikten üç  kız çocuğu olmuş. Rayise Hanım bu evlilikten dünyaya gelen üç çocuktan biriymiş

Stalin dönemi gelince ailenin üzerine kara bulutlar çökmüş, haksız uygulamalara  karşı çıkan Kara Zehra’nın savcı eşi idam edilmiş ve aile Sibirya’ya sürgüne gönderilmiş.

Rus ordusundan kalan bir siperde başka bir aileyle birlikte on yıl sürgünde kalan Kara Zehra ve çocukları büyük sıkıntılar yaşamışlar.

Aradan geçen zorlu yıllardan sonra ortam yatışınca, Kara Zehra ve çocukları Bakü’ye dönmüşler. Aile yaralarını sarmaya başlamış ,çocuklar okuyup yüksek tahsil yapmışlar.

 Bu süreç içerisinde  Kara Zehra ,çocuklarının başına bir olay gelir diye  geçmişi ile ilgili en ufak bir bilgi vermemiş ,Türkiye’den  geldiğini sır olarak saklamış.

Yıllar sonra bu  durum  Rayise’nin dikkatini çekmiş ve bir gün işe gitmeyip  annesi Kara Zehra’ya bu konuyu sormaya karar vermiş

Yıllarca sırrını içinde saklayan Kara Zehra, daha fazla dayanamamış ve  hafızasında olanları ,başından geçenleri bir bir anlatmaya başlamış.

1902 yılında Erzurum’da doğduğunu, Veyis Efendi Mahallesi’nde evlerinin bulunduğunu, babasının isminin Esat olduğunu mahallelerinde bulunan caminin kapısının üstünde bir kitabeyi hatırladığını, ailesinin katliama uğradığını, bir Müslüman subayın onu Gürcistan’a alıp  götürdüğünü ve oradan Bakü’ye getirdiğini söylemiş.

Rayise ve kardeşleri gerçeği öğrendikten sonra gözlerini Türkiye’ye çevirmişler ve Türk televizyonlarında akrabalarının izlerini bulma ümidiyle yanıp tutuşmuşlar.

Bu işe öyle odaklanmışlar ki , Kurtuluş Savaşı’nı anlatan bir  belgeselde gördükleri kalpaklı birini dayıları sanmışlar.

Kara Zehra’nın bundan sonraki hayatı Erzurum özlemi ile geçmiş  ve bir gün çocuklarını başına toplayarak  onlara “BEN ÖLDÜĞÜMDE İMKÂNINIZ OLURSA  CENAZEMİ VATANIM ERZURUM’A GÖTÜRÜN. EĞER İMKÂN BULAMAZSANIZ BENİM MEZARIMDAN BİR AVUÇ TOPRAK ALIN ERZURUM’A GÖTÜRÜN ,ORADAN  ALDIĞINIZ TOPRAĞI DA BENİM MEZARIMA GETİRİN ,İŞTE O ZAMAN RUHUM ŞÂD OLUR” diyerek vasiyette bulunmuş.

 Sovyetler Birliği’nin dağılma sürecini yaşadığı o günlerde Kara Zehra ve ailesi de büyük bir ekonomik sıkıntı yaşamış. Dolayısıyla Kara Zehra’yı Erzurum’a getirecek, ona vatanına kavuşturacak imkânı bulamamışlar.

Günler geçmiş  hayatı vatan hasretiyle geçen dadaş kızı Kara Zehra 1987 yılında rahmetli olmuş.  Rayise ve kardeşleri annelerinin vasiyetini yerine getirmek için her türlü çareye başvurmuşlar ama netice alamamışlar.

Rayise Hanım, bunları anlatırken biz de, trajik bir romanı okumuş veya böyle bir filmi seyretmiş gibi olmuş , göz yaşlarımızı içimize akıtmıştık.

İlk işimiz Rayise Hanım’ı alıp Veyis Efendi Mahallesi’ne gitmek olmuştu. Veyis Efendi Camisi’nin kitabesini gören Rayise Hanım çok sevinmişti  ama ,metruk halindeki mahallede eskilerden kimselerin olmaması onu üzmüştü. Mahalle muhtarına kadar gitmiş olsak da  aileyle ilgili bir iz bulamamıştık.

Çok dirayetli olan Rayise  Hanım bir türlü pes etmiyordu. Neredeyse Asri Mezarlık’ın tüm mezar taşlarını okuyacaktı.

Her gün bir yere gidip ipucu bulmaya çalışıyorduk ama, umduğumuzu bulamıyorduk.

 Mahalli televizyon kanallarına çıkıp, Kara Zehra’nın hikayesini  duyurmamıza rağmen bir arpa boyu yol alamamıştık.

12 Mayıs 2007 tarihinde Erzurum Kalkınma Vakfı olarak Aşık Reyhani’yi anma toplantısı yapmıştık.

Erzurum Lisesi’ndeki bu gecede sürpriz konuğumuz Rayise Hanım’dı.

Salon hınca hınç doluydu. Şiir dinletisinden sonra sahneye çıkıp Erzurumlu hemşehrilerime önemli bir konuğumuz olduğunu söyleyerek Kara Zehra’nın hayat hikayesinden bahsedip ,Rayise Hanım’ı mikrofona davet etmiştim. Salonda müthiş bir heyecan olmuş, Rayise Hanım, Azeri lehçesiyle öyle bir duygulu konuşma yapmıştı ki salonda ağlamayan kimse kalmamıştı. Kendisine Şanlı bayrağımız ile Kur’an-ı Kerim hediye ettiğimde artık söz bitmiş, duygular konuşur olmuştu.

Daha sonra program akışı devam etmiş, sıra Mehmet Çalmaşır’a gelmişti.

Mehmet Çalmaşır, programın sonunda salona geldiği için Rayise Hanım’ın sahnedeki konuşmasını duyamamış, daha doğrusu bu sürpriz konuğumuzdan haberi olmamıştı.

Mehmet Çalmaşır, sahne alıp yürek burkan Erzurum türkülerini söylemeye başlayınca salon başka bir havaya girmişti.

Çalmaşır  “ Çünkü Benim Anam Erzurumludur” türküsünü söyleyince önde oturan Rayise Hanım bu türkünün   kendisi için söylendiğini zannedip sahneye fırlamıştı.

Gerçekten, türkü sanki Rayise Hanım için söylenmişti, böyle güzel bir tesadüf olamazdı.

Rayise Hanım uzun bir süre misafirimiz oldu. Erzurumlular yavaş yavaş onu tanımaya başlamışlar, hatta hemen hemen her gün bir evde misafir etmişlerdi.

Bir gün Rayise Hanım’ı alıp dönemin Büyük Şehir Belediye Başkanı Ahmet Küçükler’in yanına götürdüm.

Ben, Kara Zehra’nın hikayesini anlatıp  Reis Bey’den  bir vefa duygusu olarak Kara Zehra için sembolik bir mezar yaptırmasını istedim. Reis Bey ,sağ olsun, bu isteğimizi olumlu karşıladı ve sevinçle oradan ayrıldık.

Birkaç gün sonra Abdurrahman Gazi Mezarlığı’na gidip bize gösterilen uygun parsellere baktık ve Rayise Hanım bir tanesinde karar kıldı.

 Mezarın yapım işleri devam ederken, Rayise Hanım annesi Kara Zehra’nın  yazdığı “ Garip ölsem götürün/ Dar köşeden ötürün/Benim ölüm haberimi/Vatanım Erzurum’a yetirin” mısralarını  vasiyeti gereği mezar taşına yazdırmıştı

   Gün geldi mezar bitti. Yanımıza bir hoca alıp ,arkadaşlarla birlikte Kara Zehra’nın sembolik mezarına gittik.

Bu nasıl bir vatan sevgisi ve toprak aşkıydı ,müthiş duygular içerisindeydik.

Basın mensupları bulunduğu için bir açıklama yapmamız gerekiyordu ve  bu görev bana düşmüştü.

Konuşmama başlamadan önce Rayise Hanım ,annesi Kara Zehra’nın mezarından getirdiği toprağı mezara dökmeye başlayınca kendimizi tutamadık.

Rayise Hanım,  tavaf edercesine mezarın etrafında dönüp ,toprağı döküyor, bir taraftan da “Bak ana memleketine senin gözünle bakıyorum, ruhun şad oldu mu ” diyerek ağlıyordu.

Rayise Hanım’ın göz yaşlarına bizim göz yaşlarımız karışmış, hocamızın duasıyla birlikte törenimiz sona ermişti.

Rayise Hanım ayrılırken , Kara Zehra’nın ,Bakü’de ki mezarına götürmek için bir avuç toprak almayı da ihmal etmemişti.

Kara Zehra, öz vatanıyla bağını asla koparmamış, sembolik de olsa toprağına kavuşmuştu.

Onun cesedi Bakü’de olsa da ruhu, Erzurum’daydı. Makamı cennet olsun…